تظاهرات مشکلات روانی در افراد مسن، تفاوتی با افراد جوان تر ندارد، اما بعضی از اختلالات روان پزشکی در سنین پیری شیوع بیشتری دارد که از آن جمله «دمانس» و «دلیریوم» شایع تر است. در دوران کهولت اختلال های خلقی و سندرم های پارانوئید نیز شایع است.

از آنجا که شیوع اختلالات روانی و به ویژه دمانس با بالا رفتن سن افزایش می یابد، افزایش نامناسبی در تقاضا برای مراقبت های روانی سالمندان وجود داشته و همچنان ادامه دارد.

تفاوت افسردگی و زوال عقل در سالمندی

تشخیص افتراقی افسردگی و زوال عقل، یکی از موضوعات عمده سالمندی و اختلالات روانی است. اختلالات شناختی در سالمندی، همراه با درمان افسردگی بهبود می یابد؛ اما زوال عقل به طور انحصاری نشانه سالمندی است. میزان شیوع آن از مرحله خفیف تا شدید در سالمندان، حدود پنج درصد برآورد شده است و به تازگی معلوم شده که در مراحل اولیه زوال عقل، به ویژه در سالمندان باهوش، بیمار نخستین فردی است که به تغییرات شناختی خودش، حساس است. بیماری آلزایمر که حدود ۶۰ درصد تمام موارد زوال عقل را در بر می گیرد، رایج ترین نوع زوال عقل است.

بهترین روش برای تشخیص زوال عقل

بهترین روش برای تشخیص هر نوع زوال عقل این است که بیمار در طول زمان تحت نظر قرار بگیرد. به طور کلی در طی روند افزایش سن، مغز آدمی دچار برخی تغییرات ساختاری می شود که می توان از این میان به کاهش وزن مغز، از دست رفتن انتخابی سلول ها، تشکیل پلاک (مانع) و کاهش خون رسانی در نواحی مختلف مغز (ایسکمی) اشاره کرد.

تغییرات روانی حاصل از پیری نیز شامل نقصان عملکرد شعور و حافظه کوتاه مدت است. همچنین شخصیت و طرز تفکر این افراد در زمینه هایی نظیر احتیاط، سخت گیری، رها شدن از قید و بند محیط اطراف، تغییر می کند.

مساله مهمی که در میان افراد مسن همیشه باید به آن توجه داشت، عوارض جانبی داروها است. این نوع عوارض در افراد مسن شایع بوده و به همین دلیل لازم است مورد توجه ویژه قرار گیرد.

اثر تمرین و فعالیت فیزیکی بر اختلالات شناختی

تحقیقات نشان می دهد که تمرین و فعالیت های فیزیکی باعث تغییر اندازه بافت مغز در نواحی مختلف از جمله «هیپوکامپ» که در حافظه نقش دارد، می شود. همچنین عملکرد شناختی افراد ممکن است در هر سنی در صورت تمرین و فعالیت های بدنی افزایش یابد. عملکردهای شناختی بهتر می تواند به حفظ یا افزایش عملکرد حرکتی افراد کمک کند.

اغلب ورزش و فعالیت های فیزیکی به کمک افزایش جریان خون و اکسیژن به مغز، می تواند سبب بهتر شدن فعالیت سلول های مغزی و عملکرد ذهنی شود. همچنین برخی از تغییرات در مغز در نتیجه تمرین و فعالیت های بدنی منظم در ارتباط با بهبود کارکرد نورونی، افزایش سیناپس های بیشتر و ایجاد عروق خونی جدید یا آنژیوژنز است. اگر تمرین و فعالیت فیزیکی به صورت منظم انجام شود، ممکن است در کاهش خطر برخی از انواع دمانس موثر باشد.

تمرین باعث بهبود عملکرد شناختی Cognitive function و افزایش توانایی انجام فعالیت های روزمره در مبتلایان به دمانس می شود. همچنین اغلب تمرین و فعالیت های فیزیکی منظم، میزان اختلالات شناختی و مشکلات مربوط به فعالیت های روزمره را در کسانی که علایم دمانس را نشان می دهند، کاهش می‌دهد. عملکردهای شناختی همانند حافظه، توجه و توانایی های زبانی که اغلب با پیری کاهش می یابد، در صورت فعالیت های فیزیکی منظم بهبود می یابد. به همین ترتیب کاهش فعالیت بدنی و یک روش زندگی بی تحرک می تواند یک عامل خطر برای ایجاد دمانس با افزایش سن باشد.

از دست دادن حافظه در سالمندان

اگرچه هیچ ضمانتی در مورد جلوگیری برای از دست دادن حافظه یا زوال عقل وجود ندارد؛ اما برخی فعالیت‌ها ممکن است به سالخوردگان کمک کند تا کنترل این موضوع را در دست بگیرند. چنین مشکلاتی می‌تواند در هر سنی برای افراد پدید بیاید. اما تقویت حافظه در سالمندی بسیار اهمیت دارد. چون با شروع فراموشی در این سنین و نداشتن توجه به آن‌ها، این معضل می‌تواند هر روز بیشتر شده و شرایط نامطلوبی ایجاد کند. البته باید آگاه باشیم که مغز، توانایی ایجاد سلول‌های جدید و ارتباطات عصبی را دارد. این قابلیت را «نوروپلاستیسیتی» می‌نامند که در واقع همان توانایی مغز برای تغییر، رشد و بهبود عملکرد حافظه است. با این حال مغز به محرک‌های مناسب نیاز دارد تا به خوبی تنظیم شود. جای تعجب نیست که شیوه زندگی و عادات روزانه تاثیر زیادی بر سلامت مغز از جمله حافظه دارد. رژیم غذایی ضعیف، کم خوابی، ورزش ناکافی و استرس باعث آسیب به سلامت مغز می‌شود. همان‌طور که می‌دانیم، تقویت سلامت مغز و حافظه نیز می‌تواند از بروز یا پیشرفت بیماری‌های شناختی مانند آلزایمر و زوال عقل جلوگیری کند.

دکتر «عبدالرحیم اسداللهی»، دکترای تخصصی سالمندشناسی دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی شیراز