چهار بیماری دیابت، فشارخون بالا، سرطان و بیماری های مزمن تنفسی به همراه چهار عامل خطر کم تحرکی، تغذیه ناسالم، مصرف الکل و دخانیات مهم ترین علت های مرگ و میر ناشی از بیماری های غیرواگیر است که احتمال مرگ ناشی از بیماری های غیر واگیر را افزایش می دهد.

سرطان پستان از جمله بیماری غیر واگیر و مهم در زنان است که در صورت عدم شناسایی، خطر مرگ و میر بالایی دارد. اما روش های غربالگری در این بیماری موجب شناسایی زودرس و کاهش مرگ و میر در بین زنان می شود.

سرطان پستان

سرطان پستان شایع‌ترین نوع سرطان در بین بانوان و دومین علت مرگ و میر ناشی از سرطان است. تشخیص به موقع این بیماری تا حد زیادی می‌تواند در روند درمان کمک کننده باشد. سرطان پستان از بافت پستان آغاز می‌شود. نشانه‌ های این سرطان شامل توده در پستان، تغییر در شکل ظاهری، فرورفتگی ‌های کوچک پوستی، خروج مایع خونی یا سروزی از نوک پستان، نوک فرورفتهٔ پستان یا پوست قرمز و خشک (پوسته‌پوسته) پستان باشد. در بیماران دچار متاستاز، دردهای استخوانی، تورم و بزرگی گره های لنفاوی، تنگی نفس یا زردی هم ممکن است دیده شود.

عوامل خطر سرطان پستان به دو دسته عوامل خطر غیر قابل اصلاح و عوامل خطر قابل اصلاح تقسیم می شود.

عوامل خطر غیر قابل اصلاح

سن بالا: با افزایش سن خطر ابتلا به سرطان پستان افزایش می یابد. بیش از ۸۰ درصد تشخیص های سرطان پستان در زنان با سن ۴۵ سال یا بیشتر است و میانگین سنی در تشخیص ۶۲ سال است. شناخت افزایش خطری که با افزایش سن بالا می رود، ممکن است افراد در معرض خطر را تشویق به روش هایی برای کاهش خطر جستجو کند.

جنس: این بیماری هر دو جنس را درگیر می کند، اما کمتر از یک درصد موارد شناخته شده را مردان تشکیل می دهند و اکثر آن در زنان رخ می دهد.

سابقه خانوادگی و جهش های ژنی: سابقه خانوادگی مثبت، خطر ابتلا به سرطان پستان را افزایش می دهد. در۲۰- ۳۰درصد مبتلایان به سرطان پستان سابقه خانوادگی وجود دارد. در صورت وجود بیماری یک طرفه در یکی از بستگان درجه یک قبل از یائسگی، خطر ابتلا در کل زندگی فرد، ۳۰ درصد است.

سن قاعدگی کمتر از ۱۱ سال

سن یائسگی بالای ۵۴ سال

زمینه نژادی و قومی

وضعیت اقتصادی اجتماعی بالا: خطر سرطان پستان با وضعیت اقتصادی اجتماعی بالا مرتبط است. زنان با وضعیت اقتصادی _اجتماعی بالاتر، تمایل دارند که بارداری را دیرتر شروع کنند و بچه های کمتری داشته باشند، که هر دو عامل به عنوان افزایش دهنده خطر سرطان پستان محسوب می شود.

سابقه هیپرپلازی در پستان: زنانی که از نظر بافت شناسی دارای یک سابقه قطعی بیماری خوش خیم پرولیفراتیو پستان هستند، در معرض افزایش خطر ابتلا به سرطان پستان قرار دارند. در حالی که زنانی که به دیگر انواع بیماری خوش خیم پستان مبتلا هستند، این افزایش خطر را ندارند. بیماری خوش خیم پرولیفراتیو، یک تکثیر غیرعادی سلول ها در مجاری و لوبول های پستان را شامل می شود.

عوامل خطر قابل اصلاح

شاخص توده بدنی بالای ۳۰: افزایش دریافت کالری در کودکی و نوجوانی وزن بدن را افزایش می دهد که می تواند منجر به قاعدگی زودرس و افزایش قد در بزرگسالی شود و هر دو آنها با افزایش خطر سرطان پستان مرتبط است.

الکل: مصرف الکل حتی به مقدار کم خطر سرطان پستان را افزایش می دهد.

سن بالا در زمان اولین تولد فرزند: افرادی که تولد فرزند پس از ۳۵ سالگی دارند، خطر بالاتری از سرطان پستان را نسبت به زنانی که زایمان زودتری دارند، دارا هستند.

مواجهه با اشعه: مواجهه با اشعه در دوز بالا (برای درمان برخی بیماری ها) به ویژه اگر مواجهه در سنین جوانی باشد با افزایش خطر سرطان پستان مرتبط است. قرارگیری در معرض دوز کم رادیوگرافی که برای ماموگرافی استفاده می شود، نمی تواند خطر سرطان پستان را افزایش دهد.

قرصهای ضدبارداری خوراکی: ممکن است خطر سرطان پستان در زنانی که در حال حاضر از قرص های ضدبارداری خوراکی استفاده می کنند، یا در طی ۱۰ سال گذشته از قرص های ضدبارداری خوراکی استفاده کرده اند، اندکی بالاتر باشد.

مصرف بالای چربی های اشباع شده: سنجش های بین المللی میزان بالاتری از سرطان پستان را در کشورهایی که میزان سرانه چربی دریافتی بیشتری دارند، نشان داده است، افرادی که کالری دریافتی بیشتری دارند، سن شروع نخستین قاعدگی در آنها زودتر است و سن نخستین زایمان دیرتر است که هردو با افزایش خطر سرطان پستان همراه است.

روش های غربالگری پستان

غربالگری پستان شامل معاینه، آزمایش، ماموگرافی و سونوگرافی است که از طریق آنها پزشک می‌تواند نخستین نشانه‌ های سرطان را در افرادی که هنوز علامتی ندارند تشخیص دهد. استفاده دوره ای از غربالگری پستان در زنان بالای ۴۵ سال می‌تواند میزان مرگ و میر به دلیل سرطان پستان را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. با این روش می‌توان همه سرطان‌هایی که به آهستگی در حال رشد هستند را دست کم دو سال زودتر زمانی که توده به اندازه قابل لمس برسد، تشخیص داد.

مهمترین توصیه‌های خود مراقبتی برای پیشگیری از سرطان پستان:

• داشتن وزن متعادل
• پرهیز از مصرف غذاهای پرچرب و سرخ کرده، نمک زده و آماده حاوی مواد نگهدارنده، ترشی و کنسروها
• افزایش میوه، سبزی ها، مصرف بیشتر غلات و گوشت ماهی، چرا که می تواند با افزایش سطح آنتی اکسیدان ها سبب کاهش بروز سرطان شود.
• داشتن فعالیت ورزشی ۳۰ دقیقه در روز
• پرهیز از مصرف الکل و سیگار
• در صورت دارا بودن فرزند شیرخوار، شیردهی از پستان را مورد توجه قرار دهید.
• درباره خطرات و مزایای مصرف قرص ‌های ضدبارداری خوراکی مشورت کنید.
• درباره خطرات و مزایای حاصل از مصرف هورمون های جایگزین یائسگی مشورت کنید.
•  

 دکتر «زهرا یزدان پناهی»، دکترای تخصصی بهداشت باروری و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز