با خود مهربان بودن و مراقبت از خود، پایه های جدا ناپذیری از بهبود روابط با خویشتن است. در حالی که این امر آسان به نظر می رسد اما یاد گرفتن دوست داشتن خود، یکی از پر چالش ترین وظایفی است که هر فرد با آن مواجه می شود.   

خود مراقبتی از جمله اقدامات و فعالیت های آگاهانه، آموخته شده و هدف داری است که هر فرد به منظور حفظ حیات و تأمین، حفظ و ارتقای سلامت خود و خانواده انجام می دهد تا سالم بماند، از سلامت جسمی و روانی خود حفاظت کند، نیازهای اجتماعی خود را برآورده سازد، از بیماری ها یا حوادث پیشگیری کند، از ناخوشی ها و بیماری های مزمن مراقبت کند و نیز سلامت خود را بعد از بیماری حفظ نماید. 

خود مراقبتی به وضوح موجب افزایش کارآیی و مهارت های فردی ما می شود. خود مراقبتی، گام اول سلامت است، یعنی اینکه ما یاد بگیریم خودمان از خودمان مراقبت کنیم. خود مراقبتی یعنی مراقبت از خود، یعنی اینکه ما برای حفظ سلامت و شادابی خود، کارهای روزمره کوچکی انجام دهیم تا زندگی بهتر و سالم تری داشته باشیم. 

به طور کلی، خود مراقبتی رفتار و شیوه ای از زندگی است که جنبه های مختلف مانند پیشگیری از بروز بیماری، بهداشت غذایی، ورزش و... را در بر می گیرد. پر واضح است که شیوه زندگی مدرن و محیط زیست امروز تأثیرات سوئی بر سلامت انسان ها دارد؛ به همین دلیل خود مراقبتی بسیار حائذ اهمیت می باشد، اما تنها عدم احساس ناراحتی یا بیماری نشان دهنده سلامت مطلوب نیست، بلکه سلامت شامل وضعیت مطلوب جسمی، روانی و اجتماعی است و فقط به بیمار نبودن خلاصه نمی شود.

خود مراقبتی به مسؤولیت‌پذیری افراد در مقابل سلامت خود از طریق اتخاذ سبک زندگی سالم، تدبیر اندیشی به منظور جلوگیری از پیش آمدن حوادث و بیماری‌ها، نگهداری و استفاده صحیح از داروهای بدون نسخه در بیماری‌های جزیی و مراقبت بهینه بیماری‌های مزمن اطلاق می‌شود.

خود مراقبتی بخشی از مراقبت‌های نوزادان، کودکان، نوجوانان، سالمندان و بزرگسالانی است که قادر به خود مراقبتی نیستند و نیازمند دریافت مراقبت‌های بهداشتی از ارائه دهندگان خدمات اجتماعی یا بهداشتی می باشند و این موارد از جمله ویژگی‌های مستمر خود مراقبتی است.          

انواع خود مراقبتی شامل:

1. -      خود مراقبتی جسمی

خوردن منظم غذای سالم، انجام ورزش روزانه، انجام معاینات پزشکی دوره ای به منظور پیشگیری و تشخیص سریع بیماری ها، دریافت خدمات و مراقبت های پزشکی مورد نیاز، استراحت کافی هنگام بیماری، انجام فعالیت های جسمی منظم، داشتن خواب و استراحت کافی، رعایت پوشش مناسب و بر اساس فصول سال، رفتن به تعطیلات، اجتناب از وسایل، لوازم و رفتارهای پر خطر؛

2- خود مراقبتی روانی

اختصاص وقت و زمان روزانه برای تفکر و تأمل، مراجعه به روان پزشک یا روان شناس در صورت بروز مشکل یا ناراحتی روانی، انجام اقدامات لازم برای کاهش تنش و استرس، توجه به تجارب، آرزوها، افکار و احساسات خود، مطالعه شاهکارهای ادبی و هنری، اختصاص زمان مناسب برای رفتن به دامن طبیعت؛

3- خود مراقبتی عاطفی

معاشرت و مراوده با دیگران، برقراری ارتباط با خانواده و دوستان، افتخار به خود، جستجوی چیزهایی برای خندیدن، بیان خشم خود به روشی سازنده، اختصاص وقت برای بودن در کنار والدین و نزدیکان، مطالعه کتاب هایی که دوست داریم.

4- خود مراقبتی معنوی

اختصاص زمان روزانه برای عبادت و نیایش، تلاوت و شنیدن آیات قرآن، انجام کارهای خیر و عام المنفعه، کمک به نیازمندان، شکرگزاری نعمت های الهی، احساس ارزش، خوش بینی و امید، شرکت در مراسم و مناسک دینی و مذهبی، مطالعه متون و ادبیات مذهبی و معنوی، تأمل در ارزش هایی که به آن باور داریم.

در واقع داشتن یک برنامه جامع خود مراقبتی، نشان دهندۀ چگونگی رفتار ما با بدن، ذهن و روح و روانمان است. با چنین برنامه ای می توانیم گام های کوچکی برای کاهش استرس و بهبود کیفیت زندگی مان برداریم.

 برای خود مراقبتی باید در مورد آنچه که هستیم، آنچه که می‌خواهیم باشیم و دلایل‌مان برای چنین قصدی، دیدگاه روشنی داشته باشیم و سپس، باید توانمند شویم تا آگاهانه و فعالانه آنچه را که می‌خواهیم، به واقعیت تبدیل کنیم.

ژاله راستی عمادآبادی، کارشناس گروه بهداشت عمومی