اختلال خواب چیست و چگونه رخ می دهد؟/بخش دوم
در بخش نخست این مطالب، با مفهوم بی خوابی به عنوان یک اختلال، میزان نیاز بدن به خواب و مراحل مختلف خواب، آشنا شدیم. در ادامه به دیگر ابعاد مرتبط با بی خوابی می پردازیم.
معیارهای مهم برای اختلال بی خوابی:
- ناتوانی در برگشتن به خواب
- ناتوانی در اختلال باعث ناراحتی بالینی در عملکرد اجتماعی، شغلی، آموزشی، تحصیلی و رفتاری می شود.
- مشکل خواب دست کم 3 شب در هفته رخ می دهد.
- مشکل خواب دست کم 3 ماه طول می کشد.
- مشکل خواب با وجود فرصت کافی برای خوابیدن روی می دهد.
- بی خوابی ناشی از تاثیرات فیزیولوژیکی مواد نیست. (مثل سوء مصرف مواد مخدر، دارو)
- وجود همزمان اختلالات روانی و بیماری های جسمانی به قدر کافی شکایت عمده بی خوابی را توجیه نمی کند.
عوامل بی خوابی شامل موارد زیر است:
- سندروم (نشانگان) پاهای بی قرار و اختلال حرکت دوره‌ای دست و پا: کسانی که دچار این وضعیت ها باشند، به دلیل حرکت‌های پا و در موارد کمتری، بازو از خواب می‌پرند و به دلیل کمبود خواب، خسته و تحریک‌پذیر باقی می‌مانند. در اختلال حرکت دوره‌ای دست و پا (PLMD)حرکت‌ها غیرارادی است و فرد کنترلی بر روی آن‌ها ندارد و غالباً از آن‌ها آگاه نیست. امّا در سندروم (نشانگان) پاهای بیقرار (RLS) فرد نوعی حس فیزیکی، مثل خارش، سوزش یا گزگز در پاهای خود دارد.
- آپنه بازدارنده خواب: این اختلال خواب باعث می شود که فرد در حین خواب به طور موقت (بیش از ۱۰ ثانیه) دچار قطع شدن جریان تنفس شود. یکی از دلایل شایع آپنه بازدارنده خواب، بزرگ شدن لوزه‌ها یا ورم لوزه‌هاست (بافت‌هایی که در مجرای ارتباط دهنده بینی و حلق قرار دارند). داشتن اضافه وزن یا چاقی نیز می‌تواند باعث این نوع اختلال خواب شود. کسانی که دچار آپنه بازدارنده خواب هستند، اغلب خروپف می کنند، مشکل تنفسی دارند و در طول خواب به شدت عرق می‌کنند. به دلیل آنکه این اختلال، مانع از خواب مداوم و کافی است، فردی که دچار آن باشد در طول روز به شدت احساس خواب آلودگی و تحریک‌پذیری می‌کند.
- ریفلاکس معده: بعضی افراد به بیماری برگشت اسید معده مبتلا هستند. این بیماری باعث نوعی حس سوزش و ناراحتی در بیمار می شود که به «سوزش سر دل» یا «ترش کردگی» معروف است. این بیماری هنگامی که فرد دراز کشیده باشد ممکن است بدتر شود. حتی چنانچه فرد متوجه احساس سوزش سر دل به هنگام خواب نشود اما ناراحتی‌هایی که در اثر این بیماری ایجاد می‌شود می‌تواند با چرخه خواب تداخل یابد.
- کابوس: اغلب نوجوانان گاهی اوقات در خواب، دچار کابوس (خواب ترسناک) می‌شوند، اما اگر تعداد دفعات کابوس دیدن زیاد باشد می‌تواند الگوهای خواب را به هم زند؛ زیرا اغلب باعث از خواب پریدن می شود. برخی چیزها می‌تواند کابوس دیدن در خواب را تشدید کند که از آن جمله می‌توان به مصرف برخی داروها، الکل و مواد مخدر اشاره کرد؛ البته محرومیت از خواب کافی نیز خود می تواند عامل مهمی برای کابوس دیدن باشد. اما شایع ترین عامل کابوس‌های شبانه، استرس یا اضطراب است. اگر کابوس‌ها شبانه با خواب شما تداخل دارد بهتر است با یک پزشک، روان‌درمانگر یا مشاور صحبت کنید.
- راه رفتن در خواب: راه رفتن در خواب اغلب برای نوجوانان به ندرت اتفاق می‌افتد. اغلب کسانی که در خواب راه می‌روند را کودکان تشکیل می‌دهند. راه رفتن در خواب ممکن است زمینه خانوادگی داشته باشد. این پدیده هنگامی که فرد بیمار است تب دارد، خواب کافی نداشته یا استرس داشته باشد روی می‌دهد. از آنجا که راه رفتن در خواب اغلب برای یک فرد زیاد اتفاق نمی‌افتد، در بیشتر موارد به عنوان یک مشکل جدی در نظر گرفته نمی شود. کسانی که در خواب راه می‌روند، اغلب خود به بستر بازمی‌گردند و راه رفتن خود در خواب را به یاد نمی‌آورند. راه رفتن در خواب اغلب در خلال مراحل عمیق خواب، بین مراحل ۳ و۴ چرخه خواب صورت می‌گیرد. گاهی اوقات اینگونه افراد به کمک برای باز کردن راه (کنار گذاشتن موانع) و بازگشتن به بستر نیاز می یابند. نکته قابل توجه این است که بیدار کردن کسی که در حال راه رفتن در خواب است باعث ترساندن او می‌شود؛ بنابراین بهتر است این افراد را به آرامی به سمت بستر هدایت کرد.
« لیلا قربانی »، کارشناس سلامت روان معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز