مسمومیت با مواد مخدر چیست و چه نشانه هایی دارد؟

 مسمومیت با داروهای اعصاب و روان

در بین مسمومیت های دارویی، مسمومیت با داروهای اعصاب و روان  نظیر آرام بخش ها، خواب آورها و ضدافسردگی ها، از جمله مهمترین علت های بروز مسمومیت دارویی به شمار می رود. مسمومیت با دارو می تواند ناشی از مصرف بیش از حد مجاز به صورت تصادفی یا عمدی، کاهش دفع دارو در نتیجه وجود بیماری های کلیوی و کبدی و افزایش اثر داروها در نتیجه مصرف همزمان با داروهای دیگر و وجود تداخلات مهم ایجاد شود. 

داروهای ضدافسردگی

این دسته داروها به دلیل مصرف در درمان افسردگی، شایع ترین داروی مصرفی در آسیب به خود است و نزدیک به 20 تا 25 درصد موارد مرگ و میر ناشی از داروها را تشکیل می دهد. اغلب دو ساعت پس از خوردن این داروها، به طور کامل از دستگاه گوارش جذب شده و علایم مصرف آن بروز می کند. گیجی و خواب آلودگی، بی قراری، تحریک پذیری، اختلال هوشیاری، تشنج، تندی تنفس، خشکی دهان، افت فشارخون، افزایش ضربان قلب و ریتم قلبی، یبوست شدید و کاهش صداهای روده از مهمترین علایم مسمومیت با این داروها است.

داروهای آرام بخش و خواب آور

به طور کلی، این دسته داروها به عنوان تضعیف کننده سیستم عصبی مرکزی عمل کرده و وابسته به مقدار دارو و نوع آن می تواند منجر به آرام بخشی خفیف تا خواب شود. این داروها به طور کامل از دستگاه گوارش جذب شده و بیشتر اثرشان نزدیک به نیم ساعت یا هشت ساعت پس از مصرف دارو بروز می کند. این دسته داروها از نظر طول اثر متفاوت است و اغلب برای درمان اضطراب، بی خوابی و لرزش به کار می روند. گیجی و منگی، خواب آلودگی، توهم، ضعف، سردرد، سرگیجه، خشکی دهان و تپش قلب از نشانه های اصلی مسمومیت با این دسته دارویی است. افراد مسموم با این داروها تنها با تدابیر درمانی در مراکز درمان مسمومیت به طور کامل بهبود می یابند. بنابراین انتقال سریع بیماران به مراکز درمانی بسیار اهمیت دارد.

توصیه ها

• در صورت مشاهده مصرف این داروها یا بروز علایم مسمومیت، خونسردی خود را حفظ کرده و با مرکز اورژانس 115 یا مرکز درمان مسمومیت ها تماس گرفته و تقاضای کمک کنید.
• از وادارکردن فرد مسموم به استفراغ خودداری کنید، زیرا به دلیل کاهش سطح هوشیاری، احتمال ورود مواد به ریه و بدتر شدن وضعیت مسموم وجود دارد.
• برای پیشگیری از بروز مسمومیت، داروها را دور از دسترس مستقیم بیماران افسرده و کودکان نگهداری کنید و دارو را به هیچ عنوان به کودک ندهید.
• سیر بالینی مسمومیت ممکن است از یک حالت بدون علامت، به سرعت به ایست قلبی و غیرقابل درمان پیشرفت کند؛ در نتیجه انتقال سریع فرد مسموم به مراکز درمانی بسیار اهمیت دارد.
• از مصرف خودسرانه و همزمان داروها بپرهیزید، چرا که احتمال افزایش اثر و در نتیجه بروز مسمومیت وجود دارد.
• با توجه به تأخیری بودن برخی علایم مسمومیت با داروهای اعصاب و روان، بهتر است فرد مسموم تا 24 ساعت و حتی بیشتر در مراکز درمانی زیر نظر قرار گیرد؛ بنابراین از اصرار ورزیدن بر ترخیص فرد مسموم از مرکز درمانی خودداری کنید.

مسمومیت با الکل

الکل دسته ای از مواد شیمیایی است که کاربردهای بسیاری در صنایع مختلف دارویی، آرایشی، بهداشتی و شیمیایی دارند. گاهی علایم مسمومیت با الکل و کنترل فرد مسموم در کاهش خطرات ناشی از مسمومیت بسیار کمک کننده است. الکل هایی که اغلب منجر به مسمومیت می شود شامل «اتانول»، «متانول» و «اتیلن گلیکول» هستند که در زیر نشانه های مسمومیت و توصیه های مربوط به آنها ارائه می شود.

مسمومیت با اتانول

«اتانول» الکلی است بی رنگ، با بو و طعم خاص که در اشکال مختلف دارویی (الگزیرها)، مواد آرایشی، ادوکلن ها یافت می شود و همچنین غلظت 70 درصد آن خاصیت ضدعفونی کنندگی خوبی دارد. اتانول به طور کامل و سریع از مخاط دهان و دستگاه گوارش جذب شده، ظرف 30 تا 90 دقیقه به حداکثر غلظت خونی خود می رسد. اثرات مسمومیت آن اغلب بر روی سیستم عصبی مرکزی به صورت بروز اختلال تعادل، بی قراری، خواب آلودگی، تغییرات خلقی و کاهش سطح هوشیاری است. بروز تهوع، استفراغ، دردهای شکمی و افت قندخون نیز از دیگر عوارض شایع مسمومیت با اتانول است.

مسمومیت با متانول

«مـتانول» ماده ای است بی رنگ و با بوی خاص که به نام الکل چوب شناخته می شود. این الکل در ضدیخ ها، رنگ برها، حلال لاک، روغن جلا و ده ها ترکیب دیگر مورد استفاده قرار می گیرد و عامل اصلی مسمومیت با الکل است. متانول نیز به سرعت از مخاط دهان و دستگاه گوارش جذب شده، پس از 30 تا 60 دقیقه به حداکثر غلظت خونی می رسد، اما اثرات توکسیک آن اغلب 12 تا 24 ساعت بعد از مصرف ظاهر می شود. بیشتر متانول مصرفی در کبد به مواد دیگری تبدیل می شود که تجمع آنها در چشم می تواند منجر به کوری فرد مسموم شود. گیجی، سردرد، تشنج، کاهش سطح هوشیاری، دوبینی، ترس از نور، تاری دید، کاهش میدان بینایی، تهوع، استفراغ، درد شکمی و افت قندخون از مهمترین عوارض مسمومیت با متانول است. خطر مسمومیت با متانول از طریق خوراکی، استنشاقی و تنفسی وجود دارد.

تأثیر الکل بر واکنش های فرد

باید توجه داشت که جدای از احتمال مسمومیت و مرگ در اثر استفاده یکبارگی از مقدار زیاد الکل، به ویژه در انواع دست ساز، مصرف الکل تأثیرات کوتاه و بلند مدت زیاد دیگری نیز بر بدن دارد، شامل برخی عوارض بلند مانند بروز برخی انواع سرطان، افزایش فشارخون، ناراحتی قلبی، مشکلات گوارشی، سکته، تضعیف سیستم ایمنی و به ویژه مشکلات کبدی یا برخی عوارض کوتاه مدت شامل حوادث، تصادفات، سقوط، غرق شدگی، سوختگی، صدمه به خود یا سایر اعضای خانواده، تعرض جنسی، بارداری ناخواسته و سایر مشکلاتی که در این زمینه به علت عدم هوشیاری کامل اتفاق می افتد.

در زمینه کارکرد مغزی نیز، افسردگی، اضطراب، اختلالات یادگیری و حافظه و روابط بین فردی از عوارض مصرف الکل است. البته تا کنون تحقیقات مختلف و فراوانی در زمینه تأثیر مصرف الکل بر عملکردهای مختلف مغزی انجام شده است. بخشی از این تحقیقات به تأثیر مصرف الکل بر «زمان واکنش» متمرکز بوده است. بر اساس این تحقیقات، مصرف الکل میزان «زمان واکنش» را بسته به نوع الکل، میزان مصرف، سن، جنس، وزن، نوع فعالیت، تمرین، پیچیدگی شرایط و دیگر موارد به میزان 12 صدم تا 30 صدم ثانیه افزایش می دهد.

برای نمونه بانوان به دلیل توانایی کمتر کبد در متابولیسم الکل، مدت بیشتری طول می کشد تا بتواند الکل را از خون خود خارج کنند، در نتیجه افزایش «زمان واکنش» آنها بیش از مردان طول می کشد؛ یا پیچیدگی شرایط موجب افزایش بیشتر «زمان واکنش» می شود.

 برای ملموس تر شدن اهمیت این موارد نمونه ای را مطرح می کنیم.

فرض کنیم که فردی پس از مصرف الکل، آغاز به رانندگی کند، پس از چند دقیقه سرعت به 80 کیلومتر در ساعت می رسد و مانعی را در مقابل خود می بیند و می خواهد ترمز کند. اگر در یک فرد معمولی یک ثانیه طول بکشد تا فرد ترمز کند، در این فرد این زمان، حداقل 2/1 ثانیه خواهد بود. در یک ثانیه مسافتی که اتومبیل با سرعت 80 کیلومتر طی می کند، 3600/80000 است، یعنی 22/22 متر؛ اما فرد مورد نظر ما 20 درصد زمان بیشتری (2/1) را صرف و در نتیجه مسافت بیشتری را طی می کند، یعنی 22/22+ 4/4 یا 26/26 متر و در نتیجه امکان برخورد به مانع افزایش می یابد.

در این تحقیقات همچنین مشخص شده است که مصرف الکل قدرت «برآورد فاصله» را نیز کمتر می کند که این موضوع همراه با افزایش «زمان واکنش» بر امکان برخورد به مانع می افزاید.

در نهایت «شرایط پیچیده» نیز بر این مشکل می افزاید، به این صورت که اگر فرد مورد نظر، در مقابل چند گزینه مانند، برخورد با یک عابر پیاده یا برخورد با وسیله نقلیه دیگر یا منحرف شدن از مسیر یا برخورد با جسم سختی که می تواند ماشین را متوقف کند، سرعت و قدرت تحلیل و در نتیجه انتخاب کم هزینه ترین راه، از آن هم کمتر خواهد شد.

توصیه هایی در مورد مسمومیت با الکل 

•  کمک به شخص مسموم شده با الکل اغلب مشکل است، زیرا در این حالت فرد بسیار تحریک پذیر و بی قرار است. در نتیجه خونسردی خود را حفظ کرده و هر چه سریع تر با مرکز درمان مسمومیت ها یا اورژانس منطقه (115) تماس بگیرید و تقاضای کمک کنید.
• فرد مسموم شده را تنها رها نکنید، چرا که به دلیل اختلال تعادل و هوشیاری احتمال آسیب های دیگری به فرد وجود دارد.
• فرد مسموم را به پهلوی چپ بخوابانید، زیرا به دلیل افت سطح هوشیاری، احتمال استفراغ و وارد شدن مواد به مجاری هوایی و ریه کاهش یابد.
• فرد مسموم را به هیچ وجه وادار به استفراغ نکنید، چرا که به دلیل کاهش هوشیاری احتمال ورود مواد به مجاری هوایی وجود دارد.
• فرد مسموم را با یک کت یا پتو بپوشانید، زیرا احتمال کاهش دمای بدن وجود دارد.
• با آغاز فصل سرما و استفاده از ضدیخ در اتومبیل ها، مسمومیت با اتیلن گلیکول بخصوص در کودکان شایع می شود. بنابراین والدین باید مراقب باشند که باقیمانده ضدیخ را در منزل نگهداری نکنند و در صورت لزوم، دور از دسترس اطفال و در کمدهای قفل دار نگهداری شود. 

دکتر «زیبا آقاملکی»؛ کارشناس تجویز و مصرف منطقی دارو، معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی شیراز