رژیم‌ غذایی و تغذیه تأثیرات قابل توجهی در سلامت دهان و دندان داشته و می ‌تواند موجب پیشرفت یا جلوگیری از بیماری‌های دهانی شود. از جمله بیماری‌های دهانی می‌توان به پوسیدگی، بیماری پریودنتال، فرسایش و سایر موارد اشاره کرد. رابطه‌ای که رژیم غذایی با سلامت دهان و دندان دارد دو طرفه است، زیرا بروز آسیب و اختلال در عملکرد حفره دهان نیز می‌تواند بر توانایی فرد در جویدن یا هضم غذا اثر بگذارد. 

در تمام مراحل تکامل و رویش دندان، تغذیه مناسب اهمیت داشته و باید به آن توجه شود. تأثیر تغذیه در سلامت دهان و دندان بسیار چشمگیر است. مصرف مداوم برخی مواد غذایی می­‌تواند موجب تغییر رنگ، ایجاد پلاک، خرابی و پوسیدگی دندان­‌ها شود.

به طور کلی مواد غذایی تحت تاثیر عوامل زیر باعث پوسیدگی دندان‌ها می‌شود:

قوام و قدرت مواد غذایی: مواد غذایی مثل شکلات که قدرت چسبندگی بالایی دارد، بیشتر باعث پوسیده شدن دندان‌ها می شود.

ظاهر مواد غذایی: مواد غذایی مایع از لحاظ قدرت چسبندگی و مدت زمان تماس با دندان‌ها، نسبت به مواد غذایی جامع کمتر باعث پوسیده شدن دندان‌ها می‌شود.

تعداد دفعات مصرف مواد غذایی: هر چقدر تعداد دفعات مصرف مواد غذایی مضر برای دندان‌ ها مثل مواد قندی، بیشتر باشد، احتمال پوسیدگی دندان‌ها بیشتر است.

هر زمان که ما مواد غذایی حاوی قند و نشاسته مصرف می کنیم، باکتری های موجود در دهان با استفاده از شکر و نشاسته  تولید اسید می کند که  این اسیدها شروع به استفاده از مینای دندان کرده و باعث پوسیدگی دندان می شود. بزاق دهان  می تواند در مقابل حمله اسید، مبارزه کند. اما اگر ما در اغلب اوقات روز مواد غذایی به ویژه مواد غذایی و نوشیدنی های حاوی شکر و نشاسته مصرف کنیم، حملات مکرر اسید در مقابل با اثر بازدارنده بزاق باعث می شود که دندان با از دست دادن مواد معدنی، دچار حفره پوسیدگی شود.

نکات مهم تغذیه ای در سلامت دهان و دندان

محدودیت تنقلات در بین وعده غذایی: این مسئله موجب کاهش تعداد حملات اسید بر روی دندان می شود و دندان فرصتی برای احیاء پیدا می کند. توصیه می شود برای سلامت دهان و دندان، مصرف آب نبات، کلوچه، نوشابه و دیگر نوشیدنی های شیرین، آب ‌نبات ‌های سفت، مکیدنی و جویدنی؛ شیرینی‌های چسبناک و تافی‌ها را در برنامه روزانه محدود کنیم.

مصرف لبنیات: کلسیم برای رشد استخوان‌ها و سلامت دندان ‌ها ضروری است و محصولات لبنی می‌تواند علاوه ‌بر تامین کلسیم، اسیدیته دهان را نیز خنثی و احتمال پوسیدگی دندان را کاهش دهد. پروبیوتیک‌های طبیعی موجود در ماست می‌تواند با ارتقای سطح متعادل باکتری‌های خوب و کاهش باکتری‌های بد، به تثبیت سطح فلور سالم دهان در دهان کمک کند.

پروتئین‌های بدون چربی: ماهی، مرغ، تخم‌مرغ و غذاهای غنی از پروتئین حاوی فسفر بوده که برای دندان‌ ها عالی است. همچنین، ماهی سرشار از اسیدهای چرب امگا 3 است که می‌تواند به مقاومت دهان در برابر عفونت‌ های پریودنتال و جدا شدن بافت لثه کمک کند.

آجیل و مغزها: گردو، تخمه کدو، بادام‌ زمینی و بذر کتان سرشار از اسیدهای چرب امگا 3 است که به تقویت بافت لثه و مبارزه با بیماری پریودنتال کمک می‌کند. البته بهتر است به‌جای آجیل‌های شور یا شیرین از آجیل خشک بو داده، ساده یا کم‌نمک استفاده کنیم.

جویدن آدامس: عمل فیزیکی جویدن، جریان بزاق در دهان را افزایش می دهد. افزایش جریان بزاق می تواند به خنثی شدن و شستن اسیدهای تولید شده در اثر باکتری کمک  کند. مطالعات بالینی نشان می دهد جویدن آدامس بدون قند به مدت 20 دقیقه  بعد از وعده های غذایی می تواند به جلوگیری از پوسیدگی دندان کمک کند. البته توجه داشته باشیم آدامس های حاوی قند «زایلیتول» بهترین انتخاب است، زیرا زایلیتول قند 5 کربنه است و باکتری نمی تواند قندهای 5 کربنه را مانند قندهای 6 کربنه نظیر گلوکز، ساکروز، و فروکتوز متابولیزه کنند.

انتخاب میان وعده های  سالم: استفاده از میان وعده هایی مانند میوه یا سبزی های تازه، پنیر، ماست و آجیل در این زمینه توصیه می شود. میوه های محتوی آب بالا، مانند هندوانه، نسبت به سایر میوه ها مانند موز و میوه های خشک شده کمتر پوسیدگی زا است.

شستشوی دهان پس از مصرف غذاها و میان وعده ها: خوردن غذاهای سرشار از آنتی اکسیدان برای سلامتی دندان ها بسیار مفید است. کرم بروکلی، پرتقال، کیوی، کلم، توت فرنگی، فلفل دلمه، کشمش، آجیل، انگور، لوبیا، سیب و توت ها از بهترین منابع غذایی حاوی انواع آنتی اکسیدان های موثر است که به سلامتی دندان ها کمک می کند.

مواد غذایی حاوی هر نوع قندی که باشد می تواند در پوسیدگی دندان نقش داشته باشد. از این رو توصیه می شود برای کنترل میزان قند مصرفی، اطلاعات تغذیه ای و برچسب های مواد تشکیل دهنده روی مواد غذایی و نوشیدنی ها را مطالعه کرده و گزینه هایی را انتخاب کنیم که کمترین میزان قند را دارد.

خوردن هویج، سیب، خیار و کرفس می‌‌تواند دندان‌ها را بین غذا خوردن و مسواک زدن به طور موقت تمیز کند. همچنین هویج بر تقویت مینای دندان تاثیر دارد.

از جمله راهکارهای علمی برای دندان های سالم، داشتن رژیم غذایی با قند و اسیدیته کم و فیبر، مواد معدنی، پروتئین و آب فراوان است. مصرف غذاهای غنی از کلسیم، ویتامین D و سایر مواد مغذی ضروری می‌تواند به حفظ استحکام دندان‌ها و جلوگیری از فرسایش کمک کند.

«اعظم زمانی»، کارشناس ارشد تغذیه و رژیم درمانی واحد بهبود تغذیه مرکز بهداشت شهدای انقلاب شیراز