اشعه [1]UV چیست؟

براساس مستندات سازمان جهانی بهداشت (WHO)[2] ، همه افراد در معرض اشعه UV ناشی از خورشید هستند و تعداد در حال افزایشی از مردم در معرض منابع مصنوعی مورد استفاده در صنعت، تجارت و تفریح و سرگرمی ​​هستند. خورشید تاکنون فراوان ترین منبع اشعه فرابنفش در محیط اطراف ما است. امواج خورشیدی شامل نور مرئی، گرما و اشعه فرابنفش (UV) است. همانطور که نور مرئی از رنگ های مختلفی تشکیل شده است که در رنگین کمان آشکار می شوند، طیف اشعه UV به سه ناحیه با عنوان UVA ، UVB و UVC تقسیم می شود. هنگامی که نورخورشید از اتمسفر (جو) عبور می کند، کل UVC  و بیشتر UVB به واسطه ازن، بخار آب، اکسیژن و دی اکسید کربن جذب می شود. UVA به میزان قابل توجهی توسط اتمسفر فیلتر نمی شود.

آیا ارتباطی بین کاهش (تخریب) لایه ازن و اشعه UV وجود دارد؟

مطابق Who ازن یک جاذب ویژه و مؤثر اشعه UV است. با نازک تر شدن لایه ازن، فعالیت فیلتر محافظ اتمسفر به تدریج کاهش می یابد. در نتیجه، مردم و محیط زیست در معرض میزان بالاتری از اشعه UV، به ویژه UVB قرار می گیرند. تخریب لایه ازن به دلیل مواد شیمیایی ساخته شده توسط انسان که در اتمسفر آزاد می شوند، ایجاد می گردد و تا زمانی که استفاده از ترکیبات کلر و برم به شدت کاهش یابد، ادامه خواهد داشت. توافق های بین المللی به ویژه پروتکل مونترال، به تدریج موفق به حذف تدریجی تولید مواد مخرب لایه ازن می شوند. با این حال، طول عمر طولانی مواد شیمیایی که قبلاً به اتمسفر آزاد شده‌اند، باعث می‌شود تا مشکلات تخریب لایه ازن برای سال‌های طولانی ادامه داشته باشد. ترمیم کامل میزان ازن تا سال 2050 مورد انتظار نمی باشد.

 بروز انواع مختلف سرطان پوست در دهه های گذشته به طور چشمگیری در حال افزایش بوده است. برخی از افراد ادعا می کنند که این به دلیل تخریب لایه ازن و افزایش میزان UV است. با این حال، اکنون بیشتر شواهد نشان می‌دهند که علت اصلی افزایش نرخ سرطان، تغییر رفتار است، تا تخریب لایه ازن.

فعالیت های بیشتر در خارج از منزل و در فضای باز و تغییر عادات آفتاب گرفتن، اغلب منجر به مواجهه بیش از حد با UV می شود. افزایش آگاهی و تغییرات در سبک زندگی، برای اصلاح روندهای جاری به فوریت ضروری است.

تفاوت بین  UVA،UVB  و UVC چیست؟

در مستندات Who سه نوع پرتوهای UV بر اساس طول موج آنها طبقه بندی می شوند. این پرتوها از نظر فعالیت بیولوژیکی و میزان نفوذ آنها در پوست متفاوت هستند. هر چه طول موج کوتاه تر باشد، اشعه UV مضرتر است. با این حال، اشعه UV با طول موج کوتاه تر، کمتر قادر به نفوذ به پوست است.

ناحیه UV محدوده طول موج 400-100 نانومتر را پوشش می دهد و به سه باند تقسیم می شود:

UVA (  315-400نانومتر)

 UVB ( 280-315 نانومتر)

 UVC ( 100-280 نانومتر)

 UVCبا طول موج کوتاه مضرترین نوع اشعه UV است، اما به طور کامل توسط اتمسفر فیلتر می شود و به سطح زمین نمی رسد.

 UVB با طول موج متوسط از نظر بیولوژیکی بسیار فعال است، اما نمی تواند به فراتر از لایه های سطحی پوست نفوذ کند. UVB مسئول برنزه شدن و سوختن تاخیری است. علاوه بر اثرات کوتاه مدت ذکر شده، پیری پوست را افزایش می دهد و به طور قابل توجهی باعث ایجاد سرطان پوست می شود. بیشتر UVB خورشیدی توسط اتمسفر فیلتر می شود.

 UVA با طول موج نسبتاً بلند تقریباً 95 درصد از اشعه UV را که به سطح زمین می رسد، تشکیل می دهد.  UVAمی تواند به لایه های عمیق تر پوست نفوذ کند و مسئول اثر برنزه شدن فوری پوست است. علاوه بر این، UVA به پیری و چین و چروک پوست نیز کمک می کند. برای مدت طولانی تصور می شد که UVA نمی تواند هیچ آسیب پایداری ایجاد کند. مطالعات اخیر قویاً نشان می دهد که ممکن است باعث ایجاد سرطان های پوست نیز شود.

کدام یک از فاکتورهای محیطی بر مواجهه فرد با UV تأثیر می گذارد؟

زمان سال و زمان روز

میزان UV عمدتاً با ارتفاع خورشید در آسمان تغییر می کند و در عرض‌های جغرافیایی میانی در طول ماه‌های تابستان در بازه زمانی 4 ساعته حوالی ظهر خورشیدی بیشترین میزان را دارد. در این مواقع تشعشعات خورشیدی مستقیم ترین مسیر را به سمت زمین دارند. در مقابل، در ساعات اولیه صبح یا ساعات اواخر بعد از ظهر، تشعشعات خورشیدی با زاویه بیشتری از اتمسفر عبور می کنند. در این مواقع اشعه UV بسیار بیشتری جذب می شود و کمتر به سطح زمین می رسد.

عرض جغرافیایی

میزان UV در نزدیک تر به مناطق استوایی، بالاتر است. در نزدیک تر به خط استوا، تشعشعات خورشید مسافت کوتاه تری برای عبور از اتمسفر دارند و بنابراین اشعه UV  مضرکمتری جذب می شود.

ارتفاع

با افزایش ارتفاع، اتمسفر کمتری برای جذب اشعه UV در دسترس است. با هر 1000 متر ارتفاع، میزان UVتقریباً 10 درصد افزایش می یابد.

ابر و مه

مراقب باشید میزان اشعه UV را که از ابرها عبور می کند، دست کم نگیرید.

 بسیاری از سطوح اشعه UV را بازتابش(منعکس) می کنند و به میزانUV  که به طور کلی متحمل می شوید، اضافه می کنند. در حالی که چمن، خاک یا آب کمتر از 10 درصد اشعه UV برخوردی را بازتابش می کند، شن و ماسه حدود 15 درصد، و آب دریا[3] حدود 25 درصد را بازتابش می کنند. برف تازه یک بازتابنده (منعکس کننده) بسیار خوب است و تقریباً مواجهه UV فرد را دو برابر می کند. بروز مکرر برف کوری یا فوتوکراتیت[4] در اسکی بازان تایید می کند که در اقدامات حفاظتی UV،باید بازتابش زمین را در نظر گرفت.

میزان UV در آسمان بدون ابر، بالاترین میزان را دارد و پوشش ابر به طور کلی میزان مواجهه UV افراد را کاهش می دهد. با این حال، ابرهای سبک یا نازک تأثیر کمی دارند و حتی ممکن است میزان UV را به دلیل پدیده پراکندگی پرتوها[5]، افزایش دهند. فریب یک روز ابری یا نسیم خنک را نخورید. حتی یک توقف طولانی مدت در سایه در فضای باز، به عنوان مثال بین ساختمان ها، ممکن است یک فرد حساس را در یک روز با میزان بالای UV ، دچار آفتاب سوختگی کند. 

ازن

ازن مقداری از اشعهUV را جذب می کند که در صورت عدم وجود ازن، به سطح زمین می رسد. میزان ازن در طی سال و حتی در طول روز متغیر است.

بازتابش زمین

اشعه UV در مقادیر گوناگون توسط سطوح مختلف بازتابش یا پراکنده می شود. به عنوان مثال، برف می تواند تا 80 درصد از اشعه UV را بازتابش کند، ساحل شنی خشک حدود 15 درصد و آب دریا حدود 25 درصد.

مهندس «ابوذر سوری»؛ مسوول بهداشت پرتوها مرکز سلامت محیط و کار معاونت بهداشت وزارت بهداشت