ماه مهر، پیام آور آگاهی و فصل تولد دانش است، آغاز سفر در مسیر دانستن و فهمیدن؛ با شروع سال تحصیلی، جویندگان علم و دانش نیز آماده حرکت در این مسیرند. «سلامت جسمی و روانی» از جمله الزاماتی است که بستر فراگیری دانش را به نحوی شایسته فراهم می کند، بنابراین دانش آموزان و دانشجویان نباید هیچ گاه از «خودمراقبتی» غافل شوند. این مقاله، شامل یکی از ابعاد مراقبت از سلامتی با موضوع استفاده از کوله پشتی استاندارد است.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز و به نقل از «وبدا» وزارت بهداشت، کوله پشتی معمول ترین وسیله حمل دفتر و دیگر وسایل مورد نیاز به مدرسه است. به عبارتی کیف یا کوله پشتی همراه همیشگی کودکان در طول سال تحصیلی است. تحقیقات نشان می دهد که کوله پشتی، اگر به صورت صحیح و مناسب انتخاب شود و مورد استفاده قرار گیرد، مناسب ترین وسیله برای حمل وسایل روزانه است، زیرا می تواند بارها را متقارن نگه دارد. در عین حال، استفاده از کوله پشتی نامناسب و غیر ارگونومیک، نه تنها مفید نیست، بلکه می تواند صدمات جبران ناپذیری را به ستون فقرات کودکان و دانش آموزان تحمیل کند.

این صدمات به ویژه در دانش آموزان مقطع ابتدایی به دلیل رشد سریع تر جسمی، جدی تر است. وقتی کوله پشتی سنگین باشد، کودک بیش از حد پشت را قوسدار می کند و یا سر و تنه را به جلو خم می کند تا بتواند وزن آن را تحمل کند. به علاوه ممکن است پشت کودک بیش از حد به عقب کشیده شود و گودی کمر او زیاد شود، وضعیت بدنی او تغییر شکل می دهد و رو به جلو، با کمر پیچ خورده یا متمایل به یک سمت می شود. این فشار وارده بر روی عضلات گردن و پشت، موجب فعالیت بیش از حد ماهیچه ها می شود و آنها را خسته و منقبض می کند و در نتیجه گردن، شانه ها و پشت را نسبت به فشارها و ضربه های وارده آسیب پذیرتر می سازد. درد گردن، کمردرد، گودی کمر، انحراف در ستون فقرات، انحناهای غیرطبیعی ستون فقرات، ایجاد فاصله میان مهره ها، ابتلا به دردهای عصبی، شانه های نامتقارن، ناهنجاری های قامتی و حتی در مواردی آسیب به رشته های عصبی از جمله این آسیب ها و مشکلات به شمار می رود. حتی ممکن است فشار ناشی از حمل کوله پشتی سنگین و تغییر انحنای ستون فقرات سبب تغییر حجم تنفسی افراد شود. همچنین کشیدگی حاصل از حمل کوله پشتی، باعث آسیب های گذرا و یا حتی ماندگاری در ریشه های عصبی شانه و دست ها و همچنین ریشه های عصبی گردن می شود، بنابراین با تهیه یک کوله پشتی مناسب و آموزش نحوه صحیح استفاده از آن به دانش آموز می توان از بسیاری از اختلالاتی که ممکن است در آینده برای او به وجود آید به نحو مؤثری پیشگیری کرد.

خصوصیات ظاهری یک کوله پشتی مناسب
1-کوله پشتی باید از سبک ترین جنس و با دوام و از نوع قابل شست و شو انتخاب شود.

2-اندازه کوله باید متناسب با سن و جثه دانش آموز باشد. به عنوان مثال بایستی پهنای کوله با عرض تنه کودک همخوانی داشته باشد.

3-به خاطر داشته باشید که کوله بزرگ تر همیشه به معنی کوله بهتر نیست، به همین دلیل همواره باید کوله متناسب با نیازها تهیه شود و کوله کوچک تر را برای فرزندان خود انتخاب کنید.

4-کوله پدهایی در ناحیه شانه، پشت و سینه ها داشته باشد؛ زیرا شانه ها محل عبور عروق خونی و رشته های عصبی مهم است.

5- کوله شامل کمربندهای اضافی (کمربند سینه ای و کمربند لگنی) باشد تا هم حمایت اضافی ایجاد کند و هم وزن را از شانه و کمر به لگن انتقال دهد. کوله های دارای یک بند در قسمت قفسه سینه یا دور کمر، مطمئن تر از سایر کوله ها است و سلامت سر، گردن و کمر فرد را تضمین می کند.

6-پهنای نوار کوله پشتی که روی شانه قرار می گیرد باید معادل 5 سانتیمتر باشد. بندهای کمری و سینه ای کوله پشتی باید بتواند 50 تا 70 درصد وزن را از شانه و ستون مهره ها به لگن انتقال دهد.

7-کوله باید شامل جیب ها و فضاهایی متناسب با نوع استفاده باشد تا سبب تقسیم وزن اشیاء و نگهداری آنها در جای امن و دسترسی آسان به وسایل شود.

8-بهتر است کوله دارای یک لایه زیرین پشتی در داخل باشد تا شانه ها و کمر را از فشار زیاد محافظت کند.

9-کوله هایی که دارای بالشتک در محل قرارگیری بند روی شانه ها هستند، مناسب تر است. چرا که بندهای بدون بالشتک در زمان استفاده با فرو رفتن در شانه موجب اعمال فشار زیاد روی شانه ها و درد در آنها می شود. در غیر این صورت کوله هایی را انتخاب کنید که بندهای پهن داشته باشد.

10-بهتر است در کوله از مواد منعکس کننده نور (شبرنگ ها) استفاده شده باشد. این مواد باعث می شود که کودکان در غروب و تاریکی توسط رانندگان دیده شوند.

11-توصیه می شود برای حمل راحت تر از کوله های چرخدار برای دانش آموزان استفاده شود. اما باید توجه داشت اگرچه این نوع کوله ها برای کسانی که بار زیاد و سنگینی در کیف می گذارند مناسب است، اما اگر دانش آموز مجبور باشد کوله را از پله های منزل یا مدرسه بالا ببرد و یا حمل آن در شرایطی مثل روزهای برفی برای او مشکل باشد، استفاده از این نوع کوله ها توصیه نمی شود. به علاوه اگر فرد روش صحیح حمل آن و وضعیت ایستاده مناسب خود را رعایت نکند، در طولانی مدت منجر به ایجاد اختلالاتی در ستون فقرات و افزایش فشار وارده در ناحیه مچ و آرنج می شود.

12-کوله را زمان خرید امتحان کنید (چند کتاب داخل آن قرار دهید و دانش آموز در مسافتی آن را پوشیده و راه برود.)

طرز استفاده صحیح از کوله پشتی

1-از نگه داشتن کیف و کوله پشتی در دست خودداری کنید.

2-کوله پشتی باید با هر دو بند آن استفاده شود. قرارگیری بندهای کوله بر روی یک شانه منجر به توزیع نامناسب و نابرابر وزن در یک طرف بدن و در نتیجه گرفتگی عضلات به ویژه عضلات گردن و ایجاد درد در آنها می شود. از طرف دیگر باعث وارد کردن فشار زیاد به طور نامتناسب و غیرهمسان به یک سمت شده و انحنای غیر طبیعی در ستون فقرات را در پی دارد.

3-وزن کوله پشتی را بررسی کنید. برای دانش آموزان دبستانی وزن کوله پشتی نباید بیش از 10 درصد وزن بدن آنها و برای دانش آموزان راهنمایی و دبیرستانی این مقدار نباید بیش از 15 درصد وزن بدن باشد. به عنوان مثال وزن یک کوله پشتی برای یک دانش آموز دبستانی با وزن 25 کیلوگرم، نباید بیش از دو ونیم کیلوگرم باشد.

4-بندهای کوله پشتی باید حالتی آزاد داشته باشد تا حرکت آزادانه دست ها را بدون خم شدن ستون فقرات ممکن سازد و همچنین به راحتی اجازه پوشیدن و درآوردن کوله روی شانه ها را بدهد.

5-بندهای کوله نباید شل باشد، چون موجب تلوتلو خوردن آن هنگام حمل می شود و ضمن ایجاد ناراحتی ممکن است منجر به درد در کمر و پشت شود.

6-بندهای کوله پشتی باید به طور متقارن تنظیم شده باشند. نبود تقارن دو تسمه موجب بر هم خوردن تعادل بدن می شود.

7- به محل قرارگیری کوله روی پشت دقت کنید، کوله پشتی باید بین دو کتف بیفتد تا ستون فقرات صاف بماند و فرد مجبور نشود برای حمل آن به جلو متمایل شود یا شانه ها را عقب بدهد. دو بند کوله پشتی نیز باید روی سینه قرار گیرند.

8-در حالت طبیعی، کوله پشتی پس از آویزان کردن باید حدود 3 سانتیمتر بالاتر از خط گودی کمر قرار گیرد. تسمه های کوله پشتی باید طوری تنظیم شود که کوله از ناحیه آخرین مهره کمری که به موازات خط ناف در ناحیه پشتی قرار دارد، پایین تر نیامده و شانه ها را به طرف عقب نگه دارد.

9-کوله پشتی نباید هرگز بیش از 15 سانتیمتر پایین تر از خط کمر قرار گیرد.

10-کوله پشتی باید تا حد امکان به پشت فرد بچسبد و از معلق نگه داشتن آن خودداری شود.

11-تقسیم بندی داخل کیف باید به گونه ای باشد که وسایل ثابت بماند و به راحتی جابه جا نشود تا تکان خوردن های وسایل داخل کیف به بدن انتقال پیدا نکند.

12-زمانی که اشیایی را در داخل کوله پشتی قرار می دهید، مراقب باشید اشیای نوک تیز و یا حجیم به سمت پشت کودک قرار نگیرد. قرارگیری سطوح ناهموار و یا تیز در نتیجه کشیده شدن روی پشت موجب ناراحتی و ایجاد درد در پشت می شود.

13-به دانش آموز آموزش دهید که از همه قسمت های کوله پشتی استفاده کند. بار سنگین باید به طور کامل به پشت چسبیده باشد؛ یعنی درناحیه شانه و بارهای سبک باید در قسمت های جلو باشد و اگر این مسأله رعایت نشود در ناحیه کمری فشار ایجاد می شود.

14-به دانش آموز بیاموزیم که کوله پشتی را درست روی زمین بگذارد و بردارد. توصیه می شود هنگام بلند کردن کوله پشتی به جای کمر، زانوها خم شود و زمانی که کوله را روی شانه های خود می اندازند، آن را با هر دو دست خود بردارند.

15-به دانش آموز آموزش دهیم که کوله پشتی را تا حد امکان به پشت خود بچسباند و از معلق نگه داشتن آن خودداری کند. همچنین باید از نگه داشتن کیف و کوله پشتی در دست یا بر روی شانه ها در سر صف جلوگیری شود.

16-دانش آموز را تشویق کنیم که تنها کتاب های موردنیاز را با خود به مدرسه ببرد و از به همراه بردن وسایل غیرضروری پرهیز کند.

17-به دانش آموزان توصیه می شود هر وقت که فرصتی دست داد، کوله پشتی را از پشت خودشان بردارند و زمین بگذارند و مواقعی که ضرورت ندارد، کوله را با خودشان به این طرف و آن طرف نبرند و آن را در کمد شخصی خود در مدرسه یا در نیمکت بگذارند.

18-روش صحیح حمل کوله پشتی و مضرات استفاده نادرست از آن را به دانش آموز توضیح دهیم.

19-اگر کودک دچار درد در نواحی کمر، پا و دست شده است، بهترین کار مشورت با پزشک متخصص است.

20-به حرف کودک توجه کنید. اگر پیوسته از درد و ناراحتی شکایت دارد او را ملامت نکنید. دراین شرایط او را برای معاینه وضعیت کمر نزد متخصص ببرید.

21-تغذیه مناسب و ورزش منظم در جلوگیری از صدمات جسمی در طول زندگی نقش مهمی دارد. به این دو فاکتور مهم سلامت کودکان توجه داشته باشید.

22-نقش معلمان در سلامت دانش آموزان مؤثر است و معلمان باید با تدوین برنامه هفتگی مناسب، مانع سنگینی کیف دانش آموزان شوند.

23-بهتر است قفسه هایی در مدارس در نظر گرفته شود تا دانش آموزان کتاب های خود را در مدرسه جا بگذارند و مجبور نباشند هر روز آنها را با خود حمل کنند.

مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی