سنگ کلیه از مواد موجود در ادرار تشکیل و از بدن خارج می شود. اکثر سنگ ها به دلیل ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی شکل می گیرد.

سنگ ها در کلیه به خاطر غلظت بالای مواد معدنی در ادرار تشکیل می شود. سنگ ها به طور معمول بر اساس موقعیت طبقه بندی می شوند. سنگ کلیه، سنگ مجاری)حالب) و سنگ مثانه.

طبقه بندی دیگر بر اساس ماده ای است که سنگ از آن تشکیل می شود: اگزالات کلسیم، اسیداوریک، سنگ عفونی، سیستین.

اغلب بیماران در دهه سوم تا ششم زندگی مبتلا به سنگ های کلیه می شوند. به طور کلی بروز سنگ های کلیه در مردان، دو تا سه برابر زنان است.

سنگ کوچک ممکن است بدون ایجاد علائم خاصی عبور کند. اگر یک سنگ به میزان بیش از ۵ میلیمتر رشد کند، می تواند منجر به انسداد مجرای ادراری شود که درد در قسمت پشت و شکم ایجاد می کند. این درد که کولیک یا قولنج کلیوی نام دارد، به صورت درد عودکننده ای است که هر 20 تا 60 دقیقه تکرار می شود. همچنین خون در ادرار، استفراغ و ادرار دردناک ممکن است اتفاق افتد.

نشانه ها

نشانه بارز سنگی که باعث انسداد مجرای ادرار شده باشد، درد مبهم و ناگهانی است که از پشت و پهلو به کشاله ران و حتی اندام تناسلی کشیده می شود. این درد، به نام کولیک کلیوی، به عنوان یکی از شدیدترین انواع درد شناخته شده است و با درد زایمان مقایسه می شود.

کولیک کلیوی ناشی از سنگ کلیه اغلب با فوریت در ادرار، بیقراری، ادرار خونی، تعریق، حالت تهوع و استفراغ همراه است و ناشی از انقباض عضلات مجرای ادراری است که تلاش می کند سنگ را خارج کند.

بروز علایمی مانند ایجاد حالت تهوع و استفراغ، سوزش هنگام دفع ادرار، تغییر رنگ غیر عادی ادرار )صورتی، قرمز یا قهوه ای( احساس درد شدید در ناحیه پشت، پهلو و لگن، تکرر ادرار )افزایش تعداد دفعات ادرار( کم شدن غیرعادی حجم ادرار و تب و لرز، از نشانه های این بیماری است.

دلایل ایجاد سنگ کلیه

• کمبود مصرف مایعات
• چاقی و کم تحرکی
• مصرف بیش از حد پروتئین حیوانی، نمک، ویتامین C، نوشابه های گازدار، دلستر، قهوه، شکلات و آجیل
• بیماری های زمینه ای از جمله پرکاری پاراتیروئید که باعث دفع بیش از حد کلسیم از ادرار می شود.
• غلظت بالای گزالات در ادرار )هیپراگزالوری اولیه(
• بیماری های التهابی روده، بیماری ژنتیک سیستینوری و اسیدوز لوله های کلیوی

اگر یک یا چند مورد از علائم را در خود مشاهده می کنید، باید به پزشک متخصص کلیه و مجاری ادراری مراجعه کنید.

مواجهه با سنگ کلیه

در حالت درد حاد ناشی از سنگ های کوچک انسدادی، مصرف مسکن های تزریقی، خوراکی و یا شیاف و مصرف مایعات مفید است.

بیماران با نارسایی کلیوی ونارسایی قلبی که محدودیت مصرف مایعات دارند باید در مورد میزان مصرف مایعات با پزشک مشورت کنند.

در صورتی که سنگ بزرگتر از یک سانتیمتر باشد، از روش های مختلف درمانی از جمله سنگ شکن درون اندامی از راه مجرا (TUL)، برون اندامی (ESWL) ، سیستوسکوپی، نفرولیتوتومی از راه پوست (PCNL) ، لاپاراسکوپی و در موارد خاص عمل جراحی باز استفاده می شود .

توصیه های پیشگیری از ایجاد و عود سنگ کلیه

رژیم غذایی بیماران با توجه به جنس سنگ آنها در نظر گرفته می شود.

• بیمارانی که جنس سنگ آنها «اگزالات» بوده است، باید مصرف موادی مثل اسفناج، چای، ریواس، سبوس گندم، توت فرنگی، شکلات و بادام زمینی را که میزان اگزالات ادراری را بالا می برد، در رژیم غذایی خود کاهش دهندو
• بیمارانی که جنس سنگ آنها «سیستین» است، باید مصرف پروتیین را کاهش دهند و مصرف مایعات را افزایش دهند و ادرار را قلیایی نگه دارند.
• بیماران دارای جنس سنگ «اسید اوریک» باید رژیم غذایی کم پروتئین داشته باشند و مصرف صدف، قارچ و گوشت را در رژیم غذایی خود کاهش دهند.

بیمارانی که سابقه سنگ های کلیوی دارند باید روزانه بین 8 تا 10 لیوان آب بنوشند، به این بیماران توصیه می شود برون ده ادراری خود را بیش از 2 لیتر در روز نگه دارند.

نکته مهم

در بیماران مبتلا به سنگ های کلیوی به هیچ وجه توصیه به محدود کردن مصرف لبنیات نمی شود. چون در صورت عدم مصرف لبنیات کافی، علاوه بر افزایش احتمال سنگ سازی بر اثر اختلال در متابولیسم اگزالات، موجب پوکی استخوان و شکستگی های خطرناک و کشنده به دلیل غیرقابل درمان بودن این نوع شکستگی نیز می شود. اما آنچه مهم است، مصرف لبنیات کم چرب و بدون نمک است تا موجب رسوب آن در کلیه و ایجاد سنگ نشود.

دکتر «محمدمهدی حسینی»، عضو هیات علمی گروه یورولوژی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز