به گزارش سازمان های بین المللی مرتبط با بهداشت (WHO_CDC) قلیان تهدید دخانیات در قرن 21 است. در بیان علت این موضوع اشاره به تهدید گروه های خاص(زنان و نوجوانان،) رواج باورهای نادرست و فقدان قبح کافی، ترویج و تجارت در فضای مجازی، شکل گیری کانون های بزه در شکل مصرف اجتماعی، تهدید ریز ذرات و دود ناشی از مصرف در روند آلودگی هوا و نیز به تهدید انداختن امنیت جامعه و خانواده به عنوان دروازه بزه و اعتیاد، تنها بخشی از مشکلات این پدیده است. زیرا مصرف دخانیات شایع ترین عامل مرگ و بیماری است که قابل پیشگیری می باشند.

بر اساس مستندات سازمان بهداشت جهانی نزدیک 85% مرگ و بیماریهای ناشی از دخانیات در کشورهای در حال توسعه بوده و نیز مصرف دخانیات غیر سیگار (قلیان) در کشور ما بیش از دو برابر مصرف دخانیات میباشد.

عوارض مصرف قلیان و دخانیات در بروز بیماریهای قلبی

• مصرف مواد دخانی عامل مهمی برای ایجاد و گسترش بیماریهای قلبی، سکته های قلبی و مغزی و بیماریهای عروق محیطی است.
• با وجود آثار شناخته شده دخانیات بر سلامت قلب و در دسترس بودن راه حل هایی برای کاهش مرگ و میرهای مرتبط، اکثر مردم آگاهی کافی در مورد اینکه دخانیات یکی از علل اصلی بیماریهای قلبی عروقی میباشد، با بیماری ندارند.
• بیماریهای قلبی عروقی (CVD) در بین سایر علل مرگ در جهان باعث مرگ تعداد بیشتری از مردم می شود.
• مصرف دخانیات و قرار گرفتن در معرض دود دست دوم عامل حدود 12درصد از کل مرگ و میر بیماریهای قلبی می باشد.
• مصرف دخانیات دومین علت بیماریهای قلبی عروقی پس از فشار خون بالا شناخته شده است.
   اپیدمی جهانی دخانیات در هر سال بیش از7میلیون نفر را به کام مرگ میبرد که نزدیک به 900هزار نفر آن افرادی هستند که در معرض مواجهه با دود دست دوم افراد سیگاریهای قرار داشته و از تنفس آن رنج می برند.
•  نزدیک به 80درصد یا بیش از 1میلیارد نفر از 4/1میلیارد نفر مصرف کننده دخانیات در سراسر جهان در کشورهای کم درآمد و متوسط درآمد زندگی میکنند که در آن بار بیماری و مرگ مرتبط با دخانیات سنگین تر است.
• تغییری که در سبک زندگی جامعه پدید آمده باعث شیوع بیماریهای قلبی و عروقی شده است، به طور مثال؛ استعمال سیگار، قلیان و دخانیات، مصرف غذاهای پرچرب، مصرف غذاها با قند زیاد و شیوع استفاده از قلیان در جوانان از علل بروز بیماریهای قلبی در جوانان است.

تبعات ناگوار، حاد و چندگانه بهداشتی مصرف و مواجهه با دود قلیان

طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت با هر وعده مصرف قلیان، دودی معادل مصرف 5تا10 پاکت سیگار ( 100تا 200نخ) وارد ریه فرد می شود.

دود دسـت دوم: میـزان مواجهـه بـا دود قلیـان بـرای اطرافیـان معـادل 5تـا 10سـیگار برآورد شـده اسـت. تماس و مواجهه با دود دسـت دوم قلیان و نشسـتن درکنـار جمـع قلیان کشهـا بـرای اطرافیـان و خصوصـا کـودکان بسـیار خطرناک و آسیب رسـان اسـت.

دود دست سوم: رسوب بقایای دود قلیان روی فرش، دیوارهای محل مصرف قلیان(منزل و یا رستوران و...) و لوازم شخصی موجب انتقال سموم سرطان زا به فرزندان و اطرافیان از طریق تماس پوستی که جذب بسیار بالایی دارد می شود. لازم به ذکر است بیش از 90 درصد افراد سیگاری و قلیانی مواجهه قبل از 18 سالگی داشته اند.

بررسی ها ارتباط معنی داری بین مصرف قلیان و سرطانهای ریه، دهان، مری، معده و مثانه، بیماری های انسدادی مزمن ریوی، قلبی عروقی، سکته مغزی، ناباروری مردان، ریفلاکس دستگاه گوارش و اختلالات سلامت روان را نشان می دهد.

ارتباط طغیان بیماری سل در منطقه مدیترانه شرقی سازمان جهانی با مصرف قلیان گزارش شده است.

75 درصد مـوارد سـرطان لـب و حفـره دهانی ناشـی از مصرف دخانیات اسـت که دلیـل اصلـی آن در بـر داشـتن عوامـل سـرطان زا و تمـاس مسـتقیم مخـاط دهان بـا آن می باشـد.

افزایش 40 تا 80 درصد ابتلا به سرطان معده در افراد مصرف کننده مواد دخانی، بسته به میزان مصرف، بدلیل رسوب مواد سرطانزا در مخاط دهان و بلع آن گزارش شده است. این نوع سرطان در افرادی که بصورت توأم الکل و مواد دخانی مصرف میکنند شیوع بیشتری دارد.

 90درصد موارد سرطان ریه را افراد مصرف کننده دخانیات تشکیل میدهد.

نیکوتین قابل حل در آب نیست و سموم موجود در دود قلیان نیز محلول در آب نمیباشد فلذا آب موجود در ابزار قلیان تأثیری بر کاهش سمیت و سرطانزایی دود حاصله از مصرف قلیان ندارد.

نیکوتین ماده ای بسیار اعتیادآور است که موجب وابستگی افراد مصرف کننده قلیان به سایر محصولات دخانی و مواد اعتیادآور میشود.

مقادیر قابل توجهی از فلزات سنگین، ترکیبات آروماتیک و مواد سمی در دود حاصل از احتراق زغال شناسایی شده است که علاوه بر مواد سمی و سرطانزای موجود در تنباکو، آسیب های مصرف قلیان را افزایش میدهد.

راضیه السادات عطاپور کارشناس گروه اپیدمیولوژی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز